از آنجا که سپاه یک نیروی مکتبی، نهادی انقلابی و سازمانی رسمی‌است، منابع دینی، قانون اساسی، اساسنامه سپاه و دیدگاههای حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری، مهم‌ترین و معتبرترین منابع شناخت و اسناد بالادستی برای وصف و معرفی این مجموعه است. شناخت سپاه و پاسدار، خصوصاً برای نیروهای انقلابی و خود پاسداران یک ضرورت است.
این ضرورت را حضرت امام خامنه‌ای در کلامی‌خطاب به پاسداران، این‌گونه بیان می‌دارند: «من اصرار دارم که شما عزیزان پاسدار در هر کجا هستید، روح و حقیقت مسئله پاسداری و سپاه پاسداران را مورد توجه قرار دهید.» معظم‌له در کلامی‌دیگر، دلیل ضرورت توجه به حقیقت مسئله پاسداری را این‌گونه بیان می‌کنند: «پاسدار عنوان بسیار والایی است، این عنوان را با خصوصیاتش، در وجود و در دل و روح و ذهنتان حفظ کنید. این، برای انقلاب ضروری است.»
در اصل 150 قانون اساسی آمده است: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‌که در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی‌تشکیل شد، برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب اسلامی‌و دستاوردهای آن پا بر جا می‌ماند. حدود وظایف و قلمرو مسئولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسئولیت نیروهای مسلح دیگر با تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها به وسیله قانون مشخص می‌شود.»
همانگونه که در اصل 150 قانون اساسی تصریح شده، سپاه پاسداران با پیروزی انقلاب و براساس یک ضرورت شکل گرفت. محافظت از یک نظام ارزشی و سیستم سیاسی در برابر تهدیدات و خطرات متوجه آن، یک ضرورت عقلی است. انقلاب اسلامی، یک انقلاب دینی با ارزش‌‌های خاص بوده و جمهوری اسلامی‌مهم‌ترین دستاورد این انقلاب است. این انقلاب و نظام سیاسی برخاسته از آن، به دلیل حق‌گرایی و آرمان‌‌گرایی براساس آموزه اسلامی، دشمنانی چون نظام سلطه جهانی دارد. خداوند به تمامی‌کسانی که در راهش قیام می‌کنند و به دنبال تحقق حاکمیت الهی هستند، امر کرده تا خود را در برابر دشمنان‌شان که همانا دشمنان خدا نیز هستند، قدرتمند ساخته تا بتوانند از خود دفاع کنند. «واعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم...» و این آیه انتخاب شد برای آرم سپاه پاسداران، تا نشان و حجتی باشد برای چیستی و چرایی شکل‌گیری‌اش در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی. اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‌که در تاریخ 15شهریور سال 1361 به تصویب مجلس شورای اسلامی‌رسید، از منابع معتبر قانونی برای دست یافتن به ماهیت، ساختار و سازمان و رسالت این نهاد انقلابی است.
در ماده اول اساسنامه سپاه آمده است: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نهادی است تحت فرماندهی عالی مقام رهبری که هدف آن نگهبانی از انقلاب اسلامی‌ایران و دستاوردهای آن و کوشش مستمر در راه تحقق آرمان‌‌های الهی و گسترش حاکمیت قانون خدا طبق قوانین جمهوری اسلامی‌ایران و تقویت کامل بنیه دفاعی جمهوری اسلامی‌از طریق همکاری با سایر نیروهای مسلح و آموزش نظامی‌و سازماندهی نیروهای مردمی‌می‌باشد.»
به استناد قانون اساسی، اساسنامه سپاه، تدابیر حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری، رسالت مصوب و ابلاغی سپاه از سوی فرماندهی معظم کل قوا عبارت است از: «پاسداری از انقلاب اسلامی‌و دستاوردهای آن در برابر هر سه طیف تهدیدات سخت و نیمه سخت و نرم و کمک به توسعه و تعمیق انقلاب اسلامی‌در داخل و خارج کشور در چارچوب تدابیر ولی امر مسلمین و فرماندهی کل قوا.»
با توجه به قانون اساسی، اساسنامه سپاه، دیدگاههای حضرت امام و مقام معظم رهبری در مورد سپاه می‌توان گفت: 1- سپاه یک نیروی مکتبی تحت امر ولایت، انقلابی و مردمی‌است.
2- سپاه بعد نهادی‌اش بر بعد سازمانی غلبه دارد و به اقتضای نیاز انقلاب، با انعطاف ساختاری و سازمانی عمل می‌کند.
3- سپاه یک مجموعه صرفاً نظامی‌نیست و حوزه‌‌های نظامی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی به اقتضای شرایط براساس رسالت سپاه، حوزه عمل این نهاد انقلابی است.
4- قلمرو عمل سپاه داخل و خارج کشور است.
5- مأموریت سپاه و ارتش متفاوت از یکدیگر می‌باشد و در مواردی خاص همپوشانی دارد.
6- مدیریت سپاه، ذاتاً جهادی است.
سپاه پاسداران در سال‌‌های اول انقلاب به گونه‌ای درخشید و عمل کرد که حضرت امام (ره) فرمودند: «اگر سپاه نبود کشور هم نبود.» در شهریور سال گذشته نیز رهبر معظم انقلاب اسلامی‌با توجه به کار ویژه‌‌های سپاه طی 35 سال گذشته به ویژه در دوران دفاع مقدس، خنثی سازی توطئه‌‌های داخلی، امر سازندگی، تأمین امنیت خطوط هوایی، پیشبرد انقلاب و ... کارنامه سپاه را، کارنامه‌‌ای درخشان توصیف کردند.
2 -پاسدار کیست:
در ماده 34 اساسنامه سپاه، پاسدار این‌گونه تعریف شده است: «پاسدار به فردی اطلاق می‌شود که برای جهاد همه جانبه در راه خدا و نگهبانی از انقلاب اسلامی‌و دستاوردهای آن به عنوان وظیفه شرعی با داشتن شرایط زیر به عضویت سپاه پاسداران در آمده باشد.
الف – اعتقاد به مبانی اسلام، انقلاب اسلامی‌و نظام جمهوری اسلامی
ب – اعتقاد و التزام عملی به ولایت فقیه
ج – التزام عملی به احکام اسلام و قوانین جمهوری اسلامی‌و رعایت موازین اخلاق اسلامی
د – عدم عضویت در احزاب و گروه‌ها و سازمان‌‌های سیاسی
هـ - حسن شهرت و عدم سوء سابقه
از منظر قانون، پاسدار یک مجاهد فی سبیل الله است و این جهاد در راه خدا، نه به عنوان یک شغل، بلکه به عنوان یک وظیفه شرعی تلقی می‌شود. جایگاه جهاد و ارزش جهاد و دستاوردهای جهاد، بسیار والاتر و بالاتر از آن است که از آن به عنوان یک شغل نام‌برده شود.
حضرت علی (ع) در خصوص جهاد می‌فرمایند: «ان الجهاد باب من ابواب الجنه فتحه الله لخاصه اولیائه؛ همانا جهاد، یکی از در‌‌‌های بهشت است که خداوند آن را برای اولیای خاص خود گشوده است.»
پیامبر اکرم (ص)، فرد و جامعه‌ای را که ترک جهاد نماید، ذلت‌پذیر توصیف کرده و می‌فرمایند: «فمن ترک الجهاد البسه الله ذلا فی نفسه؛ هر کس جهاد را ترک کند، خداوند جامه خواری بر جان او پوشاند.»
اگر ملت ایران امروز از عزت ملی و عزت نفس برخوردار است و توانسته طی 36 سال گذشته با ایستادگی در برابر نظام سلطه و زورگویی‌‌های آن، از هویت مستقل اسلامی‌و ایرانی خود دفاع کند، این مهم به برکت جهادی حاصل شده که پرچمداران آن، پاسداران انقلاب اسلامی‌هستند.
حضرت امام (ره) در توصیه‌ای به پاسداران می‌فرمایند: «از پاسداری خود پاسداری کنید» این مهم را رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، این‌گونه مورد تأکید قرار می‌دهند که پاسداران باید روح و حقیقت پاسداری را مورد توجه قرار دهند و عنوان والای پاسداری را با خصوصیاتش در وجود و در دل و روح و ذهنشان حفظ کنند.
خصوصیات و ویژگی‌‌های یک پاسدار که برگرفته از روح و حقیقت پاسداری است از منظر امام و رهبری عبارتند از:
1- توجه به خدا و با خدا بودن (خدا محوری) 2- تبعیت از ولایت (ولایتمداری) 3- انقلابی بودن 4- مردمی‌بودن 5- تقویت ایمان و بنیه معنوی 6- رعایت تقوی 7- آمر به معروف و ناهی از منکر بودن 8- اخلاص 9- راز و نیاز با خدا و شب زنده داری 10- خودسازی و تهذیب نفس 11- دارای بصیرت نافذ و قدرت دشمن شناسی 12- معرفت دینی 13- استقامت در راه خدا 14- سخت‌کوشی و خستگی‌ناپذیری 15- پرهیز از دنیا طلبی 16- تلاش برای جلب رضایت الهی 17- داشتن انضباط انقلابی 18- رعایت حقوق مردم در همه شرایط 19- داشتن روحیه جهادی و ایثار و شهادت طلبی 20- رعایت حقوق خانواده و فرزندان. حضرت امام (ره) با توجه به حقیقت پاسداری و خصوصیات یک پاسدار واقعی فرمودند: «ای کاش من هم یک پاسدار بودم.»